Шведскиот премиер Улф Кристерсон во септември објави планови за намалување на возраста за кривична одговорност за најтешките кривични дела, вклучувајќи убиство и тешка експлозија, од 15 на 13 години. Реформата на законот е одговор на зголемувањето на смртоносното насилство меѓу бандите. Полицијата вели дека криминалните мрежи сè повеќе регрутираат деца за употреба и пренос на оружје, бидејќи оние под 15 години не можат да бидат гонети.
Владата во Стокхолм претходно најави создавање специјални притворни единици во шведските затвори за малолетници на возраст од 15 до 17 години. Според новиот предлог, планот се проширува за да вклучи единици за млади лица на возраст од 13 до 14 години. Според шведското Министерство за правда, малолетните престапници би можеле да почнат да се испраќаат во овие притворни установи уште од следното лето.
Владата вели дека промената ќе затвори законска дупка што ја експлоатираат бандите. Сепак, правните експерти, организациите за права на децата и социјалните работници предупредуваат дека намалувањето на старосната граница нема да го намали криминалот и може да го загрози процесот на рехабилитација, пишува Дојче Веле.
Големи разлики во ЕУ – старосна граница од 10 до 16 години
Минималната возраст за кривична одговорност во Европа значително варира. Земјите со праг под 14 години се Ирска (од 10 години, во зависност од кривичното дело), Холандија (од 12 години), Белгија и Унгарија (од 12 години, во зависност од кривичното дело) и Франција (од 13 години, во зависност од кривичното дело). Највисокиот праг е во Португалија и Луксембург, каде што младите луѓе стануваат кривично одговорни дури на 16 години. Во Хрватска, прагот е 14 години.
И покрај разликите, сите земји во Европската Унија имаат посебни правосудни системи за малолетници под 18 години, каде што акцентот е ставен на образование и рехабилитација, а не на казнување. Сепак, како што се интензивираат политичките дебати за малолетничкиот криминал, линијата помеѓу заштитата и гонењето на малолетниците е сè понејасна.
Во земјите со повисоки прагови, како што се Финска или Португалија, акцентот е ставен на социјалната реинтеграција. На други места, растечката загриженост за вклученоста на младите во насилни злосторства ги поттикнува повиците за построги правила – тренд што сега е видлив во Шведска, како и во Германија.
Германија: Притисок за заострување на законот
Кривичниот законик на Германија ја одредува возраста на одговорност на 14 години. Престапниците на возраст од 14 до 17 години се судат во малолетнички судови, каде што акцентот е ставен на рехабилитација, општествено корисна работа и советување, а не на затворски казни.
Сепак, наведувајќи го порастот на насилството кај уште помладите луѓе, членовите на конзервативната партија ЦДУ на канцеларот Фридрих Мерц, како и политичарите од крајната десница, бараат возрасната граница да се намали на 12 години. Статистиката покажува дека бројот на деца осомничени за насилни кривични дела се зголемил за 11,3 проценти во 2024 година, иако нивото останува значително пониско отколку во почетокот на 2000-тите.
Како и во Шведска, застапниците за правата на децата и правните експерти се спротивставуваат на намалувањето на возрасната граница. Некои бараат прво да се спроведе истражување за да се види дали таков потег всушност би го намалил криминалот кај младите луѓе и какво влијание би имал врз децата.
Засега, германската влада покажува мал интерес за промени, држејќи се до пристапот „рехабилитација на прво место“ кој долго време ја обликуваше филозофијата на малолетничката правда. Сепак, дебатата повторно се отвора, а одлуката на Шведска да ја спушти границата би можела да послужи како инспирација за конзервативните пратеници.
Ирска: Најниската граница во ЕУ
Ирска има најниска возраст за кривична одговорност во ЕУ. Според Законот за деца, повеќето малолетници стануваат кривично одговорни на 12 години, но за сериозни кривични дела како што се убиство, убиство од небрежност или силување, гонењето е можно од 10 години.
Политиката предизвика критики од групите за човекови права, вклучувајќи ги УНИЦЕФ и Советот на Европа, кои препорачуваат минимална возраст од 14 години. Активистите во Ирска ги повикуваат пратениците да ја зголемат старосната граница, тврдејќи дека сегашниот закон не ги исполнува современите стандарди за заштита на децата.
Ирската влада ја брани сегашната рамка, наведувајќи специјализирани судови за малолетници и програми за пренасочување кои се фокусираат на образование и правда засновани на помирување и обновување на довербата. Сепак, под растечки меѓународен притисок, се разгледува преглед на законодавството.
Зошто Данска го промени курсот
Данскиот пример ја покажува потребата од претпазливост. Во 2010 година, централно-десничарската влада ја намали возраста за кривична одговорност од 15 на 14 години, надевајќи се дека ќе го ограничи криминалот кај младите. Две години подоцна, новата влада ја поништи одлуката. Истражувањата покажаа дека нема намалување на криминалот кај 14-годишниците. Исто така, пронајде врска помеѓу предвременото затворање и зголемениот рецидивизам.
За многумина во Брисел, ова е потсетник дека реформите на кривичниот закон можат да бидат политички популарни, но ретко даваат трајни резултати.
Прашањето колку млад може да биде некој за да биде казнет останува политички чувствително прашање низ Европската Унија. Шведскиот предлог се вклопува во поширок тренд на построга реторика за малолетничкиот криминал – но истражувањата, како што е данската студија од 2025 година, сугерираат дека раната криминализација може да ја отежни реинтеграцијата.
Истражувачите во САД, исто така, откриле дека раното затворање на малолетници негативно влијае на нивниот развој и често има долгорочни последици. Бидејќи земјите од ЕУ се мери помеѓу одвраќањето и рехабилитацијата, вистинскиот предизвик можеби не е колку ниско се спушта старосната граница, туку како општествата им помагаат на ранливите деца да избегнат влегување во светот на криминалот на прво место.
Извор: tv21
