Денес на Крф се одбележува 109-годишнината од истоварувањето на српската војска во Првата светска војна, а централната државна комеморација ја предводи премиерот на Србија, проф. д-р Ѓуро Мацут.
Премиерот Мацут положи венци во Мавзолејот и во споменикот на Морнаричкиот крст на островот Видо, а потоа и во „сината гробница“.
Трагичното повлекување на Србите во зимата 1915/1916 година. Преку планинските сртови од Косово и Метохија, патот до јадранскиот брег заврши кога сојузниците конечно се согласија да ги евакуираат пристигнатите, тешко исцрпени српски војници од јадранско-јонските брегови на Крф, по одложувања, низа компликации и италијански саботажи.
Српските трупи беа евакуирани на Крф, местото на закрепнување, почнувајќи од втората половина на јануари 1916 година.
По прифаќањето и постепеното закрепнување, обновената српска армија ќе биде префрлена напролет таа година, од април, во внатрешноста на Солун, каде што потоа беше формиран нов фронт, кој Србите ќе го пробијат победоносно кон средината на септември 1918 година.
Повлекувањето преку планинскиот, добродетелен пат на јадранскиот брег беше во зимата 1915/1916 година.
На тоа му претходеа тешки битки во кои Србите беа изненадувачки успешни во текот на 1914 година. По успешниот пораз, т.е. поразот на напаѓачките австроунгарски трупи кон крајот на 1914 година со големи победи кај Цер, во август, и Колубара, во ноември/декември истата година, што ги запрепасти не само поразените, туку и сојузниците, ситуацијата во Србија беше релативно мирна до октомври 1915 година.
Покрај жртвите од војната во претходниот период, за време на меѓурегулирањето на војната во 1915 година, земјата се соочи со епидемија на заразни болести, пегав тифус, кој однесе многу жртви, токму во зоните каде што беа присутни претходните формации на Австроунгарија, кои, иако лошо поразени, оставија зад себе инфекции како форма на биолошка војна.
Во октомври 1915 година, инаку исцрпени, по Балканските војни од 1912/1913 година. и тешко во 1914 година, кога Австро-Унгарија ја нападна Србија, Србија се соочи со напад од значително поширок обем, освен на австро-унгарската агресија, на неа се придружи и Германија, а во средината на војната, одзади, и Бугарија, без да објави војна.
Под команда на фелдмаршалот Август фон Макензен, Србија потоа беше нападната од околу половина милион војници како дел од 11-та германска армија, заедно со Балканската армија на Австро-Унгарија и уште две бугарски армии.
Покрај конвулзивниот отпор на Сава, Дунав, кон Бугарија, српската команда беше принудена постепено да се повлекува, цело време под борба. Во исто време, бугарските трупи ја окупираа долината на Вардар, па евакуацијата на Србите на тој пат кон Солун беше невозможна.
Конечно, кон крајот на ноември 1915 година, Врховната команда на Србија, која тогаш беше со најголемиот дел од трупите и бегалците во Косово, односно Метохија, донесе одлука да продолжи со повлекувањето по Јадранската рута, откако предлогот на војводата Мишиќ за започнување решителен контранапад на Косово, колку и да е неверојатен, беше отфрлен.
Бидејќи долината на Вардар беше блокирана, единствениот начин да се сретнат сојузниците беше Јадранскиот пат низ планинските врвови.
Според одлуката на Врховната команда од 25 ноември, повлекувањето беше наредено по неколку рути. Главниот дел требаше да се движи во правец на Пеќ, Андријевица, Подгорица, Скадар. Вториот, од Ѓаковица до Љум Кула, а потоа Скадар, или по рутата од Дебар и Струга до Елбасан.
Владата и Врховната команда ја започнаа евакуацијата на 26 ноември, додека главниот дел од војската се пресели на 3 декември. Артилериските средства и другите работи што можеа да му служат на непријателот беа претходно отстранети, закопани или слично.
Беше ужасно тешка ситуација, во услови на сурова зима, невозможност за снабдување и изразено непријателство на локалното население, кое често ги напаѓаше и ограбуваше оние што останаа или што беа надвор од главното тело на војниците.
Наредбите на Есад-паша Топтани да се овозможи непречен премин на Србите не беа почитувани. Дури и во Подгорица беше можно да се обезбеди такво снабдување исклучиво со злато.
Во тоа време, германската и австро-унгарската команда беа убедени дека српската војска повеќе не постои.
Вкупно, на овој начин, до 160.000 Срби стигнаа до јадранскиот брег кон крајот на декември. Десетици илјади загинаа за време на евакуацијата, од смрзнување, напади од локалното население, исцрпеност, глад.
Српските војници, Врховната команда и Владата потоа се концентрираа во областа на Скадар, а дел од војниците подалеку на југ во близина на Драч или дури и Валона.
Сепак, сојузниците не организираа прием на исцрпените српски војници.
Евакуацијата беше организирана само по остри интервенции на официјален Петроград. Потоа Николај II се закани со повлекување на Русија од војната, во пораки од 18 јануари до Лондон и Париз, доколку не им се испрати помош на Србите, по жалбата на Никола Пашиќ до рускиот суд на 15 јануари.
Во меѓувреме, иако ужасно преоптоварени и исцрпени, Србите продолжија со повлекувањето јужно од Скадар по должината на брегот кон Драч.
Француската влада на 28 јануари донесе одлука дека евакуацијата на Србите треба да биде приоритет.
Така, до средината на февруари, околу 135.000 Срби беа донесени на Крф, а приближно 12.000 во Бизерта, во тогашен француски Тунис. Помал дел беше префрлен на Корзика или на друго место во Франција. Во април 1916 година, на Крф имаше повеќе од 150.000 Срби.
Французите и Британците, со несебична моќ на домашното грчко население, на Крф постепено обезбедија прием, лекување, закрепнување, а потоа и ревитализација на српската војска. Иако, на почетокот, немаше доволно храна, дрва за огрев или сместување.
Илјадници беа толку исцрпени што закрепнувањето не успеа.
Најтешко болните беа сместени на блискиот остров Видо, тогаш голема болница, а гробницата на Србите, како блиските води на Јонското Море, во која беа погребани, околу 5.400 од нив, што Милутин Бојиќ го пееше со трогателната „сина гробница“.
Постои традиција дека грчките мештани не одат на риболов во тие води со децении.
Извор: vecer.mk
