Денес, 17 јуни, се навршуваат точно седум години откако на бреговите на Преспанското Езеро беше потпишан договорот што го претвори дотогашното македонско-грчко спорење за името во приказна за компромис, соработка и нова геополитичка реалност. Премиерите Алексис Ципрас и Зоран Заев тогаш го отворија патот кон меѓународно признавање на „Република Северна Македонија“, а заедно со тоа и кон најбрзиот евроатлантски напредок што некоја балканска земја го постигнала во последните децении.
Само 21 месец подоцна, на 27 март 2020-та, Северна Македонија стана 30-та членка на НАТО – чекор што ја закотви државата во безбедносната архитектура на Алијансата и ја засили стабилноста на целиот југоисток од Европа. Денес Македонија гордо стои под најголемиот политичко-одбранбен чадор во светот, а времето непосредно по независноста и сите неизвесности и безбедносни предизвици се далеку позади нас. Далеку сме од разурнувања, далеку сме од страдања и конфликти. Само со ова договорот секоја година се повеќе вреди.
Паралелно, Европската унија во јули 2022 ги отвори пристапните преговори. Аналитичкиот скрининг на сите шест кластери заврши во декември 2023, а Комисијата веќе достави отворачки бенчмаркови за кластерот „Фундаментали“. Иако напредокот кон следните кластери зависи од уставните измени што сè уште се предмет на домашна дебата, високата претставничка на ЕУ, Каја Калас, при нејзината мајска посета на Скопје порача дека Унијата го гледа Западен Балкан како „следната проширена зона“ и дека очекува конкретни поместувања пред крајот на деценијата.
Економската слика е еднакво впечатлива. Билатералната трговија со Грција речиси се удвои – од околу 850 милиони евра во 2018 на приближно 1,6 милијарди евра во 2023, со тенденција годинава да го надмине прагот од две милијарди.
Договорот поттикна и академска размена: само во 2023 македонски организации учествуваа во 828 проекти на „Еразмус+“ и Европскиот корпус за солидарност, вредни повеќе од седум милиони евра – двојно повеќе од времето пред договорот. Расте и бројот на заеднички научни и културни иницијативи, како и на прекугранични проекти за управување со биодиверзитетот во Преспанскиот регион.
Инфраструктурно, модернизацијата на делницата Поликастро–Идомени, финансирана со европски средства во 2024, го скрати патувањето меѓу Скопје и Солун и го отвори патот за враќање на директната железничка линија, очекувана во следните неколку години. Превозниците веќе пријавуваат пораст на товарниот сообраќај, додека туристите користат поедноставени царински и административни процедури.
Соработката се прошири и на безбедносен и цивилен план. Минатата година армиите на двете земји одржаа заеднички вежби за справување со шумски пожари во Преспа, а болидите за гаснење на грчките воздухопловни сили станаа дел од регионалната rescEU флота во која е вклучена и Северна Македонија. Паркот на трите држави околу Преспанското Езеро, заштитен под УНЕСКО, се промовира како пример за прекугранично управување со природни ресурси.
Секако, не се решени сите прашања. Во Атина сè уште чекаат три билатерални меморандуми поврзани со Преспа, а во Скопје се води остар парламентарен спор за внесување на бугарското малцинство во Уставот – услов за отворање на првиот кластeр. Сепак, според анкетите, повеќе од половина од граѓаните и понатаму го сметаат Договорот за клучен билет кон ЕУ и НАТО, а интересот за враќање на старите спорови опаѓа.
По седум години, таблата со новото име на граничниот премин „Богородица/Евзони“ веќе не е вест, туку рутина. А во очекување е и отворањето на новиот граничен премин „Маркова нога“, кој беше повеќе од 60 години затворен.
Од студентите што патуваат со „Еразмус“ и превозниците што ги минуваат коридорите без дополнителна документација, до туристите што викенд-скокаат од Охрид до Халкидики и инвеститорите што бројат заеднички мегавати – Преспа денес живее во секојдневието на луѓето од двете страни на границата. Најголемата придобивка можеби е токму тоа чувство дека долгата политичка сенка е заменета со конструктивна дневна светлина во регион во кој таквите примери се реткост.
ИЗВОР: racin.mk
