Почина Милан Кундера (94), авторот на „Неподносливата леснотија на постоењето“

Чешкиот писател беше замолчен во родната земја, но достигна меѓународна слава по преселбата во Париз, Франција, пред се со своите филозофско-литературни романи

„Глупавоста на луѓето потекнува (од обидот н.з.) да се има одговор на се. Мудроста на книгата потекнува (од обидот н.з.) да се има прашање за се“. Ова е само една од десетиците познати цитати на Милан Кундера, можеби најпознатиот европски писател на втората половина на 20-тиот и раниот 21 век, кој никогаш не ја доби Нобеловата награда за литература.

Тоа што го направи голем писател, сепак, беа неговите книги во кои најчесто го истражуваше битисувањето (постоењето) и предавството, пишува Гардијан. Неговата кариера траеше повеќе од половина век, во кои напиша поеми, драми, есеи и романи. Токму еден роман е синоним за Кундера – „Неподносливата леснотија на постоењето (Nesnesitelná lehkost bytí).

Овој роман Кундера го напиша во 1982 година во Париз, Франција. Ќе излезе од печат дури во 1984 година и тоа првично на француски јазик. Оригиналот, на чешки, излегува една година потоа. Романот, се занимава со судбината на два пара и едно куче. Го следи нивните животи за време на Прашката пролет (1968), последователната инвазија од Советскиот сојуз и годините потоа. Нивните борби со политиката и неверството, тензијата меѓу слободата и одговорноста. Во 1988 Филип Кауфман режираше филмска адаптација, во која глумеа Даниел Деј-Луис и Жулиет Бинож. Од тогаш, Кундера стана „светска ѕвезда“. Но, не му се допадна филмот на Кауфман.

Самиот Кундера имаше два „живота“. Роден е во Брно, на 1 април 1929 година. Студира музика со неговиот татко, инаку пијанист, пред да почне да пишува. Станува предавач по светска литература на Филмската академија во Прага во 1952 година. Неговата репутација расте и покрај тоа што го одбива социјал-реализмот како стил кој им се наметнува на писателите во тогашна Чехословачка. Делото „Последниот мај“ му носи рана слава кај тогашниот режим, но подоцна во животот ќе ги отфрли бидејќи „работев во многу различни насоки, го барав својот глас“.

Тој е член на Комунистичката партија во младоста. И тоа полн со ентузијазам. Но, на два пати, партијата го исклучувала од своите редови. Еднаш поради антикомунистички активности во 1950-та, а потоа и во 1970-та, во чистката по Прашката пролет. Кундера бил еден од најгласните кои барале – слобода на говор и еднакви права за сите.

Неговиот прв роман е „Шега“ (1967). Достигнува голем успех и е директно инспириран од тогашните времиња во неговата родна земја. По советската инвазија во 1968 книгата ја снемува од библиотеките и продавниците. Кундера е ставен на „црна листа“ и ја губи дури и работата како предавач. Се издржува како џез трубач по мали гратчиња, дејност врз која комунистичката партија не ставила цензура.

Во 1975 година заминува за Франција, неговиот нов дом. Таму живее 40 години во егзил, бидејќи во 1979 година му е укинато чехословачкото државјанство. Од 1995, почнува да пишува на француски наместо на чешки.

„Како сите големи писатели, Милан Кундера остава неизбришливи траги во имагинациите на неговите читатели. ‘Борбата на еден човек против моќта е борба на сеќавањето против заборавот’, откога ја прочитав оваа реченица во „Книга за смеата и заборавот“ таа е со мене, го осветлува моето разбирање за настаните во светот“,

вели писателот Салмон Ружди во изјава за „Гардијан“.

Кундера важеше и за човек со длабока недоверба кон медиумите.

„Авторот, штом еднаш е цитиран од новинар, повеќе не е господар на својот збор… ова, се разбира, е неприфатливо“, ќе изјави во една прилика.

Зборувајќи за Њујорк Тајмс во 1980 година, Кундера додава и дека „романот нема место“ во светот, додавајќи дека „тоталитарниот свет, било да е основан од Маркс, од Исламот или нешто друго, е пред се свет на одговори отколку на прашања“.

„Ми се чини дека денеска, луѓето низ цел свет претпочитаат да судат отколку да разберат, да одговорат наместо да прашаат, па гласот на романот тешко може да биде слушнат во оваа гласна будалаштина на човечки извесности“,

изјавува Кундера за Њујорк Тајмс.

Во 2008 година, Милан Кундера ќе биде обвинет дека пред 50 години, извршил предавство на чешки пилот кој работел за американското разузнавање. Кундера го прекина медиумсиот пост за да реагира одлучно дека обвинувањето е апсолутно неточно, наракувајќи ја публикацијата „убиство на еден автор“. Зад него застанаа бројни светски писатели, а информацијата подоцна се покажа како неточна, врз основа на луѓе запознаени со конкретните настани. Првичната приказна, сепак, одвреме-навреме се појавува во јавноста.

Последниот роман Кундера го објави во 2013 година.

Чешкото државјанство му беше конечно вратено во 2019 година.

Почина по долго боледување, изјави Ана Мразова, портпаролката на библиотеката „Милан Кундера“,