ИСТАНБУЛ (АА) – Значајната улога на Турција како меѓународен посредник повторно е во центарот на вниманието бидејќи Истанбул се подготвува да биде домаќин на нов, и потенцијално историски, круг мировни преговори меѓу Русија и Украина во четврток, пишува Анадолу.
Владимир Путин и Владимир Зеленски сигнализираа подготвеност за лична средба во турската метропола за да ги продолжат разговорите, привлекувајќи глобално внимание кон позицијата на Анкара како клучен играч во регионалната и меѓународната дипломатија.
Од олеснување на клучниот извоз на жито од Украина за време на тековната војна до организирање мировни преговори меѓу африкански и други земји, Турција се појави како доверлив посредник способен да управува со преговори од висок ризик, според аналитичарите.
Нејзиното активно дипломатско учество се протега низ различни конфликтни зони, вклучително и Етиопија и Сомалија, Азербејџан и Ерменија, размена на заробеници меѓу САД и Русија, како и комплексни спорови на Балканот.
„Турција се вклучи како посредник во различни регионални контексти. Во војната меѓу Украина и Русија таа го олесни и извозот на украинско жито, што беше многу значајно“, рече проф. д-р Елем Ејриџе Тепеџиклиоглу, од Универзитетот за општествени науки во Анкара.
Турција е централна дипломатска фигура меѓу Киев и Москва од почетокот на војната меѓу Русија и Украина. На 10 март 2022 година, само неколку дена по ескалацијата, Анкара успешно беше домаќин на министрите за надворешни работи на Русија и Украина на Дипломатскиот форум во Анталија, што беше највисоко ниво на средба од избувнувањето на војната.
Дополнително, Турција организираше уште една значајна средба на руските и украинските преговарачки тимови во Истанбул од 28 до 30 март 2022 година.
Најзначајниот дипломатски триумф на Анкара беше посредувањето за Иницијативата за извоз на жито преку Црното Море заедно со Обединетите нации (ОН) на 22 јули 2022 година.
Овој договор, чија цел беше ублажување на глобалната криза со храна предизвикана од војната, доби широко меѓународно признание и резултираше со формирање Заеднички координативен центар во Истанбул.
Претседателот на Турција, Реџеп Таип Ердоган, одржува отворени комуникациски канали и со Москва и со Киев. Со својата историска посета на Лавов на 18 август 2022 година Ердоган стана единствен лидер од НАТО што ги посетил двете земји од почетокот на непријателствата, што ја одразува уникатната позиција на Турција.
Исто така, Турција успешно посредуваше и при значајна размена на заробеници меѓу Русија и Украина на 22 септември 2022 година.
– Решавање на спорот меѓу Етиопија и Сомалија –
Во голем дипломатски пробив Турција помогна при посредување за историско решение меѓу Сомалија и Етиопија во декември 2024 година, кое кулминираше со Декларацијата од Анкара.
Овој историски договор, во кој посредуваше Турција, ги реши тензиите предизвикани од договорот за поморски пристап на Етиопија со отцепената сомалиска покраина Сомалиленд во јануари 2024 година, поврзан со пристаништето Бербера на Црвеното Море.
Како што подоцна нагласи претседателот Ердоган, договорот беше постигнат по седумчасовни преговори.
Во декларацијата, претседателот на Сомалија, Хасан Шеих Мохамуд, и премиерот на Етиопија, Абиј Ахмед, „го потврдија своето почитување и посветеност кон суверенитетот, единството, независноста и територијалниот интегритет едни на други.“
– Тензиите меѓу Азербејџан и Ерменија –
Во Јужен Кавказ, пак, Турција имаше значајно влијание врз деценискиот спор меѓу Азербејџан и Ерменија за Карабах.
Во септември 2023 година Азербејџан успешно ја врати контролата врз Карабах преку брза 44-дневна воена кампања предизвикана од ерменски провокации и напади.
Турција одигра значајна поддржувачка улога низ целиот конфликт, нудејќи обемна соработка во одбранбената индустрија, трансфер на технологија и стратегиска дипломатска поддршка, што значително придонесе за воениот успех на Азербејџан и последователните мировни напори.
– Историска меѓународна размена на затвореници –
Посредничките напори на Турција достигнуваат и надвор од традиционалните конфликти.
Во август 2024 година Националната разузнавачка агенција на Турција (МИТ) организираше една од најобемните акции за размена на затвореници во која учествуваа седум земји.
Вкупно 26 лица беа разменети и пренесени во Анкара со седум авиони – по еден од Германија, Полска, Словенија, Норвешка и Русија и два од САД, според безбедносни извори. Белорусија, исто така, беше вклучена во размената.
Десетмина заложници, вклучително и две деца, беа пренесени во Русија, а 13 беа испратени во Германија и тројца во САД.
– Балканот: Олеснување на регионалниот дијалог и стабилноста –
Улогата на Турција на Балканот, исто така, го одразува нејзиниот ангажман за регионална стабилност и помирување.
Во 2010 година Турција започна иницијатива за трилатерална соработка со Босна и Херцеговина, Србија и Хрватска – три земји што сè уште се справуваат со наследството на југословенските војни.
Оваа иницијатива, заснована врз регионален дијалог и помирување, има цел да ги надмине старите етнички и политички поделби, да ја продлабочи економската соработка и да ја унапреди регионалната интеграција.
Досега се одржани девет состаноци на ниво на министри за надворешни работи, при што последниот беше организиран од Хрватска на 29 јуни 2024 година, како дел од Дубровничкиот форум.
– Други главни чекори за посредување –
Други географски области каде што Анкара се афирмираше како посредник се движат од Блискиот Исток до Југоисточна Азија и пошироко.
Според Министерството за надворешни работи, Турција активно работи на мирно решавање на конфликтите и предводи неколку иницијативи во таа насока, вклучително и напори за постигнување внатрешно помирување во Ирак, Либан, Палестина и Киргистан.
Во 2011 година Турција ја започна Истанбулската иницијатива „Срцето на Азија“ заедно со Авганистан и Пакистан, со цел да се промовира регионална одговорност за стабилноста на Авганистан. Трилатералниот состанок на Анкара со Кабул и Исламабад се фокусираше на борбата против тероризмот, трговијата и инфраструктурната соработка.
Турција, исто така, иницираше мерки за градење доверба меѓу Судан и Јужен Судан преку заеднички економски проекти, со цел да се ублажат тензиите меѓу двете земји што се во конфликт од отцепувањето на Јужен Судан во 2011 година.
Анкара, исто така, се залагаше за мирно решавање на проблемот со нуклеарната програма на Иран преку дијалог, а истовремено ја поддржуваше мировната постапка во јужниот дел на Филипините, според Министерството за надворешни работи.
– Децениската посветеност на Турција на посредувањето –
Експертите истакнуваат дека стратегијата за посредување на Турција не е нова појава, туку резултат на долгорочна надворешна политика што трае со децении.
Тепеџиклиоглу, професорка на Одделот за африкански студии при универзитетот, го посочи активното учество на Турција во иницирањето на иницијативата „Посредување за мир“ во рамките на ОН во 2010 година, која значително ја зголеми меѓународната свест за улогата на посредувањето во решавањето конфликти.
„Тоа доведе до проширување на Групата пријатели на посредување, во која членуваат и неколку африкански земји. Ова одигра улога во зголемувањето на свеста за улогата на посредувањето во решавањето конфликти“, објасни таа.
Слични ставови изрази и Есра Џухадар, поранешна висока советничка за посредување, нагласувајќи дека иако напорите на Турција за посредување траат со години, последните успеси ја зголемиле нејзината глобална видливост.
„Турција значително придонесе за креирање политики поврзани со посредување на глобално и регионално ниво и тоа трае со децении“, рече таа, потенцирајќи ја клучната улога на Турција во организации, како што се Групата на пријатели за посредување при ОН, Организацијата за безбедност и соработка во Европа (ОБСЕ) и Организацијата за исламска соработка (ОИС).
– Зошто Турција се смета за веродостоен посредник?
Експертите посочија неколку причини поради кои конфликтните земји ја сметаат Турција за доверлив посредник. Според Тепеџиклиоглу, неутралниот став на Турција и воспоставените односи со различни земји ја зајакнуваат нејзината посредничка веродостојност.
„Турција се смета за доверлив посредник од различни земји во светот, не само од оние со кои има блиски односи, како африканските земји, туку и од други земји што ја гледаат Турција како подоверлива од другите“, објасни таа.
Тепеџиклиоглу нагласи дека успешното посредување меѓу Сомалија и Етиопија се должи на силните историски врски на Анкара со двете земји. Етиопија специјално побара посредување од Турција, а Сомалија топло го прифати тоа, рече таа.
„Сомалија е клучен сојузник во африканската политика на Турција, а со Етиопија има односи уште од времето на Османлиското Царство“, додаде таа.
Доверливиот статус на Турција како посредник произлегува и од нејзината сеопфатна африканска стратегија, која вклучува обемни хуманитарни и развојни проекти, образовни можности за африкански студенти и силни трговски и инвестициски врски.
Турција има голем број амбасади во африканските земји и нејзината национална авиокомпанија лета на неколку дестинации низ континентот, истакна Тепеџиклиоглу.
„Турските невладини организации и јавни институции, исто така, се вклучени во големи хуманитарни и развојни проекти, вклучително и обезбедување образовни можности за африкански студенти“, додаде таа.
„Значи, тоа не се случи преку ноќ. Тоа е резултат на стратегијата на Турција за Африка, која е многу сеопфатна, опфаќа трговски врски, инвестициски односи, безбедносна соработка, обуки и слично“, изјави професорката.
„Тоа ја направи Турција да биде перципирана како доверлив актер од многу африкански земји.“
Џухадар нагласи дека две клучни вредности се неопходни за посредниците: непристрасност и ресурси.
Посредувањето на Турција, објасни таа, е засилено со нејзината непристрасност и способност да понуди значајни ресурси и решенија.
„Друг фактор што ги мотивира конфликтните страни да побараат посредување од Турција е географската локација и близината до конфликтните области“, рече таа.
Џухадар додаде дека и факторите поврзани со идентитетот, како културните и историските врски, значително придонесуваат за успешното посредување на Турција.
„Тоа беа главните адути што ги донесовме во посредувањето меѓу Авганистан и Пакистан, на пример“, потенцираше таа.
Зголемената глобална посредничка улога на Турција го одразува долгорочниот стратегиски пристап, зајакнат со неутралност, историски врски, дипломатска вештина и стратегиска географска позиција. Како што продолжуваат глобалните конфликти, аналитичарите велат дека дипломатските напори на Анкара ја демонстрираат клучната вредност на ефикасното посредување, нагласувајќи го појавувањето на Турција како незаменлив играч во напорите за градење мир во светот.
Извор: Anadolu Agency (AA)
