Повеќето луѓе веруваат дека светот се враќа назад и дека се упатуваме кон хаос, иако податоците јасно покажуваат дека оваа перцепција е погрешна. Светот не се влошува, туку се подобрува. Тоа не значи дека е совршено место. Дури ни добро. Страдаме од војни, неправди и болести. Малцинство од населението поседува најголем дел од богатството, додека 10 отсто преживуваат со едвај три долари дневно. Сиромаштијата е секојдневие, но од сите глобални можни исходи (не замислени или посакувани, туку познати), ова е најдоброто.
1. Живееме подолго. Очекуваниот животен век на светско ниво, од 2000. се зголеми за седум години – на 73 години.
2. Помалку деца умираат. Смртноста пред 15-годишна возраст се преполови за две децении.
3. Екстремната сиромаштија опаѓа. Во 2000 година, 36 отсто од планетата страдаше од неа, а сега само 10 отсто. Кина извади 50 милиони луѓе од сиромаштија во последните пет години.
4. Процентот на девојчиња кои посетуваат средно училиште се зголеми од 47 отсто на 68 отсто од 2000 година. Сега се изедначени со момчињата, па дури и ги надминуваат на универзитетите.
5. Милиони луѓе добија пристап до електрична енергија. Глобалниот процент со пристап се зголеми од 78 отсто на 92 отсто од 2000 година. Во Руанда, се зголеми од 6 отсто на 64 отсто.
6. Колку би платиле за „Ватсап“? Просечниот Европеец би побарал 500 евра месечно за да престане да го користи. А за вашиот воздушен јастук или вакцините на ќерката ви? Сигурно повеќе од она што сте платиле за нив. Но таа вредност не се брои во БДП: Ние сме побогати отколку што мислиме.
7. Едно бебе го доби првото персонализирано генско лекување. KJ се роди со ретка метаболичка болест; за него беше дизајнирано специјално КРИСПР лекување и сега се подобрува.
8. Му ставивме лице на третата човечка врста. Денисовците живееле заедно со нас и неандерталците пред десетици илјади години. Во 2010 имавме само делче од прст; сега имаме и череп. Нивната ДНК сè уште е во нас.
9. Обновливите извори го надминаа јагленот како извор на електрична енергија. Првпат во историјата, на светско ниво: 34 отсто наспроти 33 отсто.
10. Хомофобијата опаѓа во Европа. Процентот на луѓе со негативен став кон хомосексуалноста се намали од 1998 година: во Шпанија (од 33 отсто на 19 отсто), во Германија (од 29 отсто на 15 отсто) и во Шведска (од 21 отсто на 9 отсто).
11. Големите јазични модели ја поттикнуваат науката. Модел со вештачка интелигенција освои златен медал на Математичка олимпијада – нешто што не се очекуваше до 2043 година; друг изврши репродуцирање сам за неколку дена – откритие што на биолозите им заштеди години; а трет модел ја оптимизираше хемиска реакција и скрати недели лабораториска работа.
12. Хелсинки помина година без ниту една сообраќајна жртва. Како? Со намалување на ограничувањето на брзината на 30 км/ч, стеснување на лентите и со приоритет на пешаците и велосипедистите.
13. Осум дабари направија за неколку недели она што бирократијата не можеше за седум години. Во Чешка, семејство дабари изгради брана од камења, кал и гранки точно на местото каде Владата планираше. Спасија 1,2 милиони евра. „Ништо што прават дабарите не ме изненадува“, вели еден експерт.
14. Шпанија прослави 50 години демократија: „Ние сме поздрава, побогата, пообразована и ’по-еднаква’ земја отколку во 1975 година“.
15. Илјадници бебиња го избегнаа болничкото лекување. Во 2023 година, Шпанија почна да вакцинира новороденчиња против бронхиолитис. Приемите во болница паднаа за 75 отсто, а 10.000 згрижувања на бебиња беа избегнати.
16. Тинејџерите се најтрезната генерација по децении. Процентот на млади Шпанци кои пушат секојдневно, од 1990-тите падна од 20 отсто на 4 отсто. Оние кои пијат алкохол секоја недела паднаа од 31 отсто на 16 отсто. Употребата на канабис, кокаин и амфетамини, исто така, опадна.
17. Глобалната стапка на самоубиства падна за 50 отсто од 2000 година.
18. Во Кина се раѓаат повеќе девојчиња. Селективните абортуси по пол се намалуваат: во 2010 година се раѓаа 117 момчиња на 100 девојчиња, а сега – 110 машки бебиња.
19. Дури 73 отсто од жените во земјите во развој имаат банкарска сметка. Во 2014 година беа само 50 отсто.
20. Бројот на жени во одборите на директори се зголеми петкратно во Велика Британија. Од 9 отсто на 43 отсто за малку повеќе од една деценија.
21. Сунита Вилијамс отиде во Вселената на осум дена, остана месеци и го скрши рекордот. Се заглави на МВС поради технички проблеми, но ја искористи можноста да го собори женскиот рекорд за прошетки во Вселената: 62 часа.
22. Рекордот за лансирања во Вселената повторно е урнат. Имаше 309 орбитални обиди, три пати повеќе од вообичаеното.
23. Изграден е револуционерен телескоп. Вера К. Рубин ќе го скенира целото небо на секои три дена. Секоја ноќ ќе испраќа милиони аларми со помош на интелигентни алгоритми – за да ги лоцира објектите што се движат или се менуваат. Ќе гледаме космички експлозии и галаксии што се раѓаат.
24. Сончевата енергија се зголеми тројно за седум години. Сега фармите со соларни панели може да се видат од сателити.
25. Во Африка, струјата се испорачува од покрив до покрив. Домаќинствата без електрична мрежа купуваат соларни комплети, плаќаат на рати преку мобилни телефони: ги напојуваат светлата, телефоните, телевизорите и вентилаторите.
26. Кина презеде обврска за апсолутно намалување на емисиите – прва од ваков вид. Земјата ветила пред ОН да ги намали емисиите за повеќе од 7 отсто до 2035 година. Нема да го направи тоа со намалување на потрошувачката на енергија, туку со значително зголемување на уделот на сончева и ветерна енергија.
27. Проектираните емисии за 2040 година се 40 отсто помали отколку пред 10 години. Исходот без никакви мерки беше 50 милијарди тони јаглерод-диоксид, а сега сме на пат кон околу 30 милијарди тони.
28. Морските води што не ѝ припаѓаат на ниедна држава ќе има правна заштита првпат. Околу 70 отсто од планетата се меѓународни води, но само 1 отсто беше заштитено – останатото беше ничија земја. Во 2025 година, 79 земји го ратификуваа историскиот договор за создавање подрачја на заштита.
29. Парижани повторно пливаат во Сена. Тоа беше забрането 100 години поради загаденост. Оваа година се отворија три области близу Ајфеловата кула и Нотр Дам.
30. Земјоделската продуктивност се умножува. Светот произведува 250 отсто повеќе жито отколку во 1961 година со само 14 отсто повеќе обработлива земја. Без овој напредок, би ги уништиле шумите и екосистемите за да се храниме.
31. Прогноза на СМС со вештачка интелигенција ги спаси посевите во Индија. За време на последниот ветер – монсун, 40 милиони земјоделци добија предупредување: „Дождовите ќе дојдат набргу и потоа ќе престанат“. Беше необичен модел, но благодарение на пораката, можеа да реагираат.
32. Имплант им овозможува на слепите лица повторно да читаат. Чип голем колку милиметар, потенок од човечко влакно, се вметнува под ретината и се поврзува со очила со камера. Во тест со 38 пациенти ослепени од макуларна дегенерација, 84 отсто можеа повторно да читаат.
33. Повеќе самоуправувачки автомобили. Роботакси-возилата без возач во Калифорнија извозеа 8 милиони километри во 2025 година.
34. Имаме нов неопиоиден лек против болка. Ги намалува постоперативните болки исто толку делотворно колку опиоидите, но без ризик од зависност.
35. Воведувањето на алергени кај бебиња функционира. Откако стана препорачано да се воведуваат рано и постепено, алергиите на кикирики паднаа за 43 отсто во САД.
36. Дебелеењето во САД опаѓа – 12 отсто од населението, сега зема „ГЛП-1“ инхибитори како „Оземпик“ или „Вегови“. Резултатите се драстични (15 отсто повеќе изгубена тежина), а трошоците за брза храна паѓаат за 8 отсто.
37. Срцевите удари се помалку смртоносни. Во 1970 година, 40 отсто од хоспитализираните за срцев удар умираа, додека сега само 10 отсто. Една студија го нарекува „медицинско чудо“.
38. Стапките на преживување од рак се удвоија за 50 години. „Сега сме во златната ера на истражувањето на ракот со напредок во геномиката, науката за податоци и вештачката интелигенција“, соопшти Британската установа за истражување на ракот.
Извор: kurir.mk
