Експертот за безбедност и поранешен разузнавач Александар Илиев во интервју за Алсат зборува за скандалот со прислушувањето на АНБ. Тој вели дека од последниот скандал со нелегалното масовно прислушување до денес, иако се направени промени на хартија, културата на вработените во овие служби не се променила, ниту пак овие реформи се суштински. Тој вели дека декласификацијата на разузнавачките документи во пракса е тешка бидејќи многу луѓе би можеле да бидат ставени во опасност.
Господине Илиев, како некој што работел во неколку разузнавачки служби и сте експерт во областа на безбедноста, во врска со најновиот скандал, имено обвинувањата за нелегално следење и нелегално прислушување на премиер, новинари, бизнисмени и други политичари, би сакал да ве прашам како ова повторно ни се случува, бидејќи ова е уште еден скандал, сите се сеќаваме на тие бомби, кои потоа доведоа до промена на власта. Во периодот од тогаш до сега, имавме промени. Имавме промени во законите, имавме реформи, но е јасно дека сите тие реформи и промени не вродија со плод, бидејќи го имаме овој проблем што се повторува. Како се случи повторно да се најдеме во ситуација каде што имаме обвинувања за нелегално прислушување?
Илиев: Реформите, понекогаш, не значат фундаментални промени. И промените на имињата, исто така. Она што не се променило во нашата земја е организациската култура што постои во разузнавањето, бидејќи наследивме служби од партиски систем и таа организациска култура е наследена од времето на Југославија. Културата, оние што ја изучуваат, е нешто што се менува многу бавно.
Што значи ова?
Илиев: Луѓето што работеа во разузнавањето имаа свој систем на вредности, начини на работа, принципи и ги задржаа дури и во новиот систем. Вториот дел се законите што, иако ги донесуваме, не се многу прецизни. И да, имаме закони за АТО, имаме закони за координација на разузнавачкиот и безбедносниот сектор. Сепак, тие закони даваат одредена основа за формирање систем, а за системот да функционира точно, потребни се процедури во тие служби што ќе спречат субјективност и што ќе дозволат, бидејќи ако се работи според точните процедури, тие ќе дозволат и ефикасна контрола во службите. Тоа значи дека ќе се знае зошто некој направил нешто, зошто собрал информации, каде ги потрошил парите и така натаму. А третиот дел се политичарите. Во процесот на разузнавање, важно е да се знае дека тој започнува со политичарот, како донесувач на одлуки, и завршува со него. Политичарот е оној кој мора да бара информации, тој бара разузнавачки информации. Разузнавањето е она што собира информации на овој начин, ги обработува тие информации, подготвува проценки и конечно ги доставува тие проценки до истиот политичар. Ова значи дека, меѓу политичарите, мора да постои и волја за промена на начинот на кој функционира разузнавањето, а исто така е потребно политичарите да знаат како да го користат разузнавањето како политичка алатка.
Денес, имаме многу повици за декласификација на документи, од 2019 до 2024 година, за да се види дали премиерот и сите други навистина биле следени. Сепак, она што ме интересира е, бидејќи зборуваме за чувствителни информации и податоци, колку таква декласификација е навистина можна во пракса. Дали ова навистина може да се случи?
Илиев: Законот регулира дека класификацијата и декласификацијата се во надлежност на организацијата што ги создала тие класифицирани информации. Сепак, законот регулира кој документ треба да се класифицира како државна тајна, строго доверлив, доверлив, интерен. Критериумите се базираат на фактот дека таа информација, доколку биде објавена, ќе им наштети на интересите на државата, ќе му наштети на функционирањето на организацијата, во овој случај на АНБ. Значи, повикот за декласификација можеби звучи политички добро, но во пракса тоа не е само желба, а во реалноста мора да се види дали објавувањето на тој документ ќе предизвика штета. Ова е главното прашање.
На крајот, сите овие скандали и афери стигнуваат до граѓаните. Како да се врати довербата кај граѓаните по овој нов скандал со нелегалното следење и прислушување на јавни личности?
Илиев: За граѓаните да имаат доверба, потребно е повеќе. Треба да ги видите и резултатите од разузнавањето. Можеби е време нашите разузнавачки служби да бидат потранспарентни за своите успеси. За ефектите што ги постигнале, дел од проценките, британското разузнавање објавува за ситуацијата во Украина, за ситуацијата во некои други региони. Значи, некои од тие проценки треба да бидат објавени за луѓето да можат да видат што прави разузнавањето.
Извор: kurir.mk
